Een luisterende kerk die vragen stelt. Vaticaans document voor bisschoppensynode wil nieuwe wegen inslaan

Anderhalf jaar lang heeft de wereldwijde Rooms-Katholieke Kerk geluisterd naar de stemmen van haar gelovigen. Een daaruit gegroeid werkdocument met vijftig volgeschreven bladzijden moet de bisschoppensynode komende oktober helpen nieuwe wegen in te slaan.

Een artikel door Hendro Munsterman, bron: ND
Vele duizenden pagina’s aan documenten met voorstellen voor kerkvernieuwing werden de afgelopen maanden vanuit de hele wereld naar Rome gestuurd. Die zijn nu samengevat en het resultaat ervan werd maandag in het Vaticaan gepresenteerd. In oktober 2023 en oktober 2024 zal de bisschoppensynode, voor het eerst bestaande uit bisschoppen en 70 niet-bisschoppen, zich over al deze stemmen buigen.

Het gaat volgens dit werkdocument bij de zoektocht naar kerkvernieuwing feitelijk maar over één ding. ‘Wat op het spel staat, is het vermogen om het evangelie te verkondigen.’ Deze verkondiging heeft het nodig ‘op te trekken met de mannen en vrouwen van onze tijd, waar ze zich ook bevinden’. 

Katholieke gelovigen verlangen naar kerkvernieuwing en een levendige kerk, zo bleek de afgelopen anderhalf jaar. Met een grotere plaats voor vrouwen in hun kerk, minder macht voor geestelijken, en meer ruimte voor mensen die niet aan de officiële leer en moraal voldoen. En natuurlijk het hete hangijzer: getrouwde priesters. 

Referentiepunt

Het blijkt allemaal uit de nooit eerder vertoonde wereldwijde volksraadpleging over de gewenste vernieuwing van de Rooms-Katholieke Kerk. Paus Franciscus opende deze synode in oktober 2021.

‘Klerikalisme’ (de bij de geestelijkheid geconcentreerde macht) is het probleem vindt Franciscus, ‘synodaliteit’ (gedeelde verantwoordelijkheid van geestelijken en lekengelovigen) is het nieuwe toverwoord. In technische termen heet het dan ook een ‘synode over synodaliteit’. 

Tijdens de eerste fase van het proces mochten gelovigen in alle bisdommen wereldwijd hun stem laten horen. Daarna vonden zeven ‘continentale ontmoetingen’ plaats waarin over deze stemmen werd nagedacht. 

Het vijftig pagina’s tellende werkdocument stelt vast dat in de eerste fase ‘het besef is gegroeid dat de plaatselijke kerk een bevoorrecht referentiepunt moet zijn’. Dit is een stevige uitspraak voor een kerk die sinds de 11e eeuw steeds meer is gecentraliseerd en top-down is gaan functioneren. ‘Maar de lokale kerk ‘is de theologische plaats waar gedoopten concreet ervaren dat zij samen op weg zijn.’ 

Dat nieuwe ‘van beneden naar boven-denken’ is ook waar te nemen in de definitie van wat ‘synodaliteit’ is. Daarvoor trekt het document wel negentien van de vijftig pagina’s uit. Aan conservatieve zijde klonk de afgelopen anderhalf jaar namelijk regelmatig het verwijt dat de term ‘synodaliteit’ te wazig was. 

Het werkdocument biedt een heel lange definitie en omschrijving. Maar doet dat niet vanuit theoretische theologie, maar vanuit geleefde synodale ervaring die de kerk de afgelopen maanden heeft opgedaan. ‘Learning by doing’, je snapt het pas als je het doet. 

Opborrelen

‘Op krachtige wijze is op alle continenten het inzicht ontstaan dat een synodale kerk gegrondvest is op de erkenning van de gemeenschappelijke waardigheid die voortvloeit uit het doopsel’, stelt het document vast. De doop maakt namelijk van alle gelovigen ‘zonen en dochters van God, leden van zijn familie en daarom broeders en zusters in Christus’. Zij zijn daarom allen ‘gezonden om een gemeenschappelijke zending te volbrengen’.

Het werkdocument presenteert de Katholieke Kerk in termen waarin velen binnen en buiten de kerk haar moeilijk zullen herkennen: ‘een kerk die luistert’, ‘die bescheiden is’, ‘die weet hoe ze vergeving moet vragen’, ‘die veel te leren heeft’, ‘die ontmoet en in dialoog treedt’, ‘die open is en verwelkomend voor iedereen’. Het document spreekt zelfs in bijna onkatholieke termen over ‘het heilzame besef van onvolledigheid’. 

Om straks zo kerk te kunnen zijn  stelt het werkdocument prioriteiten vast die zijn komen ‘opborrelen uit het luisteren van het Volk van God’. Die worden niet gepresenteerd als standpuntbepalingen of leerstellige uitspraken, maar ‘in de vorm van vragen die aan de synodevergadering worden gesteld’.

Die prioriteiten worden uitgewerkt in vijftien ‘werkbladen’ met elk een eigen thematiek. Elk van deze werkbladen mondt uit in meerdere vragen waarover de bisschoppensynode zich zal mogen buigen. Daarbij gaat het over een uitgebreide waaier aan thema’s, zoals de geopperde mogelijkheid gehuwde mannen tot priester te wijden of leken aan te stellen aan het hoofd van een parochie als er geen pastoor beschikbaar is. Ook worden uitsluiting, discriminatie en racisme in de kerk aangesproken. Of het gaat over de vraag hoe de bisschop zijn autoriteit uitoefent en wie hij zou moeten consulteren alvorens een besluit te nemen. En of leken ook kunnen meebeslissen. Of over de vraag hoe vrouwen ‘kunnen bijdragen aan het kerkelijk bestuur’ of ‘welke nieuwe ambten geschapen zouden kunnen worden’.  

Deze ‘steeds synodalere kerk’ moet volgens het werkdocument ook in haar kerkstructuren ‘een ruimte worden waar de gemeenschappelijke medeverantwoordelijkheid niet alleen wordt beleden, maar ook in praktijk gebracht wordt’. 

Polygamie

En dan zijn er de vragen rond de katholieke moraal en de plaats in de kerk van hen die daar in hun levensstaat niet volledig aan voldoen: ‘hertrouwde gescheidenen’ en ‘LHBTQ+-katholieken’ (vooral in Westerse landen), maar ook ‘mensen in polygame huwelijken’ (in Afrika). Dezen voelen zich vaak ‘niet welkom in de kerk’. 

Het werkdocument stelt die vragen zonder schroom, maar geeft geen antwoorden. Wel stelt het dat ‘een synodale kerk eerlijk en onbevreesd de vraag naar een dieper begrip van de relatie tussen liefde en waarheid’ tegemoet treedt. De kerk is geroepen ‘zich te laten vormen en veranderen door de manier waarop Christus deze relatie beleefde’.

De Vaticaanse tekst stelt ook onomwonden dat veranderde structuren ‘niet volstaan om de kerk synodaal te maken’. Wat ook noodzakelijk is, is ‘een synodale cultuur en spiritualiteit’. En daartoe moet iedereen worden gevormd: geestelijken tijdens hun opleiding, maar ook alle gelovigen. 

Lees meer over de Synode:

• Op onze inspiratiepagina: Synode 2021-2023
• Nederlands Dagblad ND: Dossier Synode